ადამიანებმა დროის განსაზღვრა ზეციური სხეულების მოძრაობაზე დაკვირვებით ისწავლეს. მზე და მთვარე პოზიციებს ცაზე ციკლურად იცვლიან. ამ ციკლებზე ორიენტირებით ადამიანებმა შექმნეს კალენდარი, რომელსაც ასაკის, ამა და თუ იმ მოვლენის თარიღის დასადგენად იყენებდნენ.
რომელია მზის კალენდარი?
ცნობილია მთვარის, მთვარე–მზის და მზის კალენდრები, რომელთა საფუძველზე სხვადასხვა სახის ქრონოლოგია გაჩნდა.
თანამედროვე გრიგორიანული კალენდარი მზის სისტემას ემყარება, რომელიც ჯერ კიდევ ჩვენი წინაპრებისთვის ცნობილი იყო. მას მზის კალენდარს უწოდებენ, რადგან მზის მოძრაობასა და სეზონების ცვლაზეა დაფუძნებული. მზის კალენდარში წელი ზუსტად გრძელდება 365, 25 დღე – მზის კალენდარში ყველა წელი ერთნაირია.
სამოქალაქო კალენდარში წელი გრძელდება 365 დღე, ასევე არის ნაკიანი წელიწადი 366 დღე. ტროპიკულ კალენდართან მიმართებაში კალენდარული წლის ჩამორჩენა დამატებითი დღით კომპენსირდება, რომელიც 4 წელში დაგროვებული დღეების ფრაქციული ნაწილების ჯამით ვლინდება.
მზის კალენდრის მთავარი მომენტებია შემოდგომის და გაზაფხულის ბუნიობა, ასევე ზაფხულის და ზამთრის მზის დაბნელება – ყოველ წელს ეს მოვლენები ერთსა და იმავე დღეს ხდება.
მზის კალენდარი: როგორ იყო მოწყობილი ეგვიპტეში, ძველ მექსიკასა და ევროპაში
არსებობს სხვადასხვა სახის მზის კალენდარი: იულიუსის, კოპტური, გრიგორიანული, ეთიოპიური და სხვა. ზოგ კალენდარს გარკვეული პერიოდით იყენებდნენ, შემდეგ გრიგორიანულით შეცვალეს, სხვა, მაგალითად, ეთიოპიური, დღემდე გამოიყენება. ის ათვლის დღით, დღეების რაოდენობით და თვის ხანგრძლივობით განსხვავდება. ერთი რამ ერთია – ყველა მზეს უკავშირდება, წლის ხანგრძლივობა ტროპიკულ წლის ხანგრძლივობასთან მაქსიმალურად ახლოსაა.
ეგვიპტური მზის კალენდარი
ერთ–ერთი პირველი მზის კალენდარი ძველ ეგვიპტეში. მზის ხელმძღვანელობით ქვეყნის მაცხოვრებლები წლიური სეზონების დაწყებას და დასასრულს აღნიშნავდნენ, რომლის მიხედვით რგავდნენ, ამუშავებდნენ და მოსავალს იღებდნენ. ეგვიპტეში სამი სეზონი არსებობდა, თითოეული მათგანი 4 თვე გრძელდებოდა. თითოეულ თვეში 30 დღე იყო და კიდევ 5 დღე დღესასწაულებზე, ღმერთების სათაყვანოდ.
ჰააბი – მაიას მზის კალენდარი
მაიას კალენდარი, ჰააბი 365 დღისგან შედგებოდა. მზიან წელს 19 თვე ჰქონდა, მათგან 18 თვე 20 დღისგან შედგებოდა. კიდევ ერთი თვე მხოლოდ 5 დღეს მოიცავდა, რაც ხელსაყრელ პერიოდად არ ითვლებოდა. ნაკიანი წელიწადი ჰააბში არ იყო – გამორიცხული არაა, რომ მაიამ დამატებითი დღეები უბრალოდ უგულებელყო.
მზის კალენდართან ერთად არსებობდა სხვა კალენდარი – ცოლკინი, რომლის დღეების რაოდენობა 260 იყო.
იულიუსის მზის კალენდარი
ამ კალენდარმა სახელი იულიუს კეისრის საპატივცემულოდ მიიღო. მოქმედება ჩვ.წ.აღ–მდე 45 წლით ადრე 1 იანვარს დაიწყო. მასში ყველაფერი თითქმის ისეა დალაგებული, როგორც მიჩვეული ვართ: წელი 365 დღისგან შედგება და 12 თვეზე იყოფა. ყოველ 4 წელში ნაკიანი წელიწადშია, დამატებითი 29 თებერვალი.
ამჟამად იულიუსის კალენდარს იყენებენ მართლმადიდებელი ეკლესიები, მაგალითად, ქართული, რუსული, სერბული.
გრიგორიანული კალენდარი
გრიგორიანული მზის კალენდარი რომის პაპმა გრიგოლ XIII 1582 წელს შემოიღო. კალენდრის ძალაში შესვლისთანავე 4 ოქტომბრის შემდეგ 15 ოქტომბერი დადგა. თანდათან მსოფლიოს ბევრი ქვეყანა გრიგორიანულ კალენდარზე, ან „ახალ სტილზე“ გადავიდნენ.
გრიგორიანული კალენდრის დანერგვის აუცილებლობა განაპირობა იმან, რომ ის ტროპიკულ წელთან უფრო ახლოსაა, ვიდრე იულიუსის. იმის გამო, რომ იულიუსის კალენდრის დროს გაზაფხულის ბუნიობა, რომელზეც აღდგომის დღესასწაულის თარიღი იყო დამოკიდებული, არა 21 მარტს, არამედ 11–ში იწყებოდა, ეკლესიამ ახალი კალენდრის შემოღება და ცვლილებების შეტანა კატეგორიულად მოითხოვა.
გრიგორიანულ კალენდარზე სხვადასხვა ქვეყანა სხვადასხვა დროს გადავიდა. ევროპის ბევრმა ქვეყანამ ეს ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში გააკეთა, ხოლო დიდი ბრიტანეთი ახალ სტილზე მხოლოდ 1752 წელს გადავიდა, ბულგარეთი 1916 წელს, საქართველო 1918 წელს, საუდის არაბეთი 2016 წელს.
ზოროასტრიული კალენდარი
კიდევ ერთი მზის კალენდარი – ზოროასტრიული. მასში წელი 12 თვედ იყოფა, თითოეულში 30 დღეა, გარდა ამისა, არსებობს დამატებითი, ე.წ. 5 დღე. ამ კვირაში კვირის დღეები არ არსებობს. ამ კალენდარში თვის თითოეულ დღეს თავისი სახელი აქვს.
ამ მზის კალენდარში ნათქვამია, რომ მომავალი წლის მფარველია ცხენი, ხოლო 2021 წლის ყველაზე მნიშვნელოვანი თილისმა ნალი და ზანზალაკი იქნება.
წელი ხელსაყრელი იქნება გუნდური მუშაობისთვის – წარმატების მიღწევას შეძლებს ის, ვინც ჯგუფში პასუხისმგებლობას სწორად გადაანაწილებს. მხოლოდ ასეთი მიდგომით მიაღწევთ სასურველ შედეგს და დიდ ბონუსს.
